Å bli fanga i ville strekar og eit glimt av håp i søppelhaugen…

Er det ok å skrive kritikk av noko når ein sjølv stiller ut i rommet ved sida av? Eg bestemte meg for å ignorere mitt eige spørsmål, og skrive. Helst skulle eg ha drive eit galleri i Oslo og vist kunst av Marisa Ferreira og Per Odd Aarrestad der. Begge to saman. Det oppstår nemleg noko mellom utstillingane til desse to kunstnarane. Noko eg vil at fleire skal sjå. Noko som burde bli vist i ein by kor naturen kan bli lausrive frå klimapolitikk. Kor natur er noko ein går ut i når ein skal vekk frå seg sjølv.

Kanskje er det bokstavar som ofte står i vegen så ein ikkje ser verda ordentleg. Eg veit ikkje. Det ligg ein underleg kontradiksjon i det å prøve å gripe tak i kunsten med ord utan å binde den fast i bokstavane. Utstillingane til Ferreira og Aarrestad er visuelt stille. Dei gir ei ro som kan minne om det ein opplever i naturen når ein er der åleine. Stillheita er ikkje tom. Inni stillheita her, fann eg ein haug med bokstavar skrive med tusj på innsida av hjernen min. Dette er eit slags utdrag.

Medan mange har fokus på atmosfæren der klimaet og statistikkane bur, flyttar kunsten her blikket mitt mot jorda. Ikkje for å bøye hovudet i skam, men fordi menneske først og fremst set spor i naturen. Dei to utstillingane bærer med seg nye tankerom kring mennesket sin plass i naturen. Eit tema ein ofte treng å returnere til for å prøve å finne betre vegar vidare. Desse kunstnarane følgjer ikkje ein politisk trend kring klima, men jobbar ut frå eigne refleksjonar. Refleksjonar som er resultat av eigne erfaringar. Erfaringar frå ting ein finn utanfor bøker og internett. Det ein kallar eksistensen.

I utstillinga «An Archive of Evidence» av Marisa Ferreira, blir eg først møtt av noko som liknar rituelle objekt. Kvite, flate skulpturar på ein mørk grøn vegg. Dei er laga i eit materiale eg ikkje klarar identifisere. Det liknar marmor, men er noko anna. Det kvite blir halde saman av sveisa og bøygd aluminium som dannar sølvfarga linjer som er symbol eller arbeidsteikningar for borrhovud frå oljeindustrien, eller… Eller kanskje er dei komponentar til fartøy som kan frakte mennesket vidare til andre planetar når alt håp er brukt opp. Håp er ei råvare som liksom ikkje kan lausrivast frå måten me ser oss sjølv og vår plass i naturen.

Eg får høyre at objekta på veggen er laga av avfallsstoff etter utvinning av litium. Eit grunnstoff som blant anna blir brukt i batteri i el-bilar. Etter å ha vore ute og henta avfall ser Ferreira på partiklane i mikroskop og sorterer vekk biologisk materie, stein og anna som ikkje kan blandast til den glas-harde massen ho ynskjer. Det er her eg kjenner optimisme spire ut frå måten kunstnaren har omdanna avfall til visuell magi. Kva andre moglegheiter kan ein finne i industriavfall? Ho fortel at ein i dag berre resirkulerer om lag 9% av det globale industriavfallet.

Det hurtig aukande overforbruket av el-bilar krev enorme naturressursar. Utstillinga inneheld òg fleire foto av sår i landskapet der ein har vunne ut dette grunnstoffet som liksom skal bidra til å «redde klimaet». Som teikna strekar i landskapet snirklar vegar seg inn mot gapande open jord. Ein annan dag ein plass inni datamaskina las eg at el-bilar ikkje er funne opp for å redde kloden, men for å redde bil-industrien. Noko eg blir meir bevisst på i denne utstillinga utan at kunstnaren har uttalt det. Her i landet får el-bilane oss til å sjå bra ut i klimastatistikkane sidan me ikkje produserer bilane sjølv. Statistikkane viser nemleg berre produksjon og seier ingenting om forbruk. Her kjem òg ein slags ny-kolonialistisk logikk inn, for på den sida av kloden kor vekta av pengane ligg tyngst kan ein auke forbruket og kjøpe fleire el-bilar og el-syklar utan at den naturøydeleggande produksjonen blir synleg i våre statistikkar. Utslepp og naturinngrep utanfor landegrensene blir utelete frå vårt ansvar. Men alt ein produserer treng råvarer frå naturen. Inkludert kunst.

På golvet bak meg ligg ein skulptur i mørkt metall. Forma er danna av repetisjonar av ein profil. Det er noko uhandgripeleg ved desse skulpturane som ligg her fysisk og tungt i rommet. På underleg vis svever dei mellom fortida og framtida. Undrande. Opnande. Skulpturane til Ferreira er som innkapsla håp om at mennesket kanskje kan endre retning. Det rituelle preget i nokre av dei kviskrar kanskje om at ein må velgje å tru. Og så lenge ein trur finst det kanskje håp, så lenge ein leitar etter løysingar utanfor allfarveg.

Don’t waste the future…waste is the future!

At klimastatistikkane berre viser produksjon kan òg ha konsekvensar for korleis ein tenkjer kring landbruket. Utstillinga til Per Odd Aarrestad har tittelen «Natur i endring». På avstand står teikningane fram som rolege og balanserte. Men når ein kjem nær, blir tankane vikla inn i energiske blyantstrekar. Det er noko med streken som minner om vipa si lite føreseielege ferd i lufta. Brå retningsendringar. Kanskje bør mennesket gjere kjappe retningsendringar for å redde artane me deler kloden med. Men er me tilpassingsdyktige nok til å klare innordna oss konsekvensane av vår eigen eksistens og våre handlingar?

Når klimaet blir meir ustabilt burde mat vere det ein først prioriterte. Frukt og grønt er sårbart i møte med klimaendringar, så ein burde satse på kjøtt. Særleg sau og rein. I ein av teikningane ser eg ein traktor. Den er på veg vekk frå meg. På veg inn i strekane ein stad kor framtida ligg. Kanskje på veg ut av biletet, så står eg att på andre sida av ramma…

Ei anna av teikningane viser ei løe i ferd med å kollapse og dei omtrent biologiske strekane bidreg ytterlegare til å danne om løa til natur. Skal me la landbruket bli samtidsruinar så me kan sjå bra ut i statistikkane? I bakgrunnen ser eg eit nytt fjøs. Fabrikkliknande. Mindre kontakt mellom menneske og dyr. Meir effektivitet. Slik går det når folk vil ha billegare mat. Lurer på kva Arne Næss hadde tenkt om klimapolitikken i dag. Den strid fullstendig med det han skisserte opp som idealsamfunn; mest mogeleg lokalprodusert.

Samanlikna med dei fleste land i Europa er norsk landbruk tilnærma økologisk grunna strenge restriksjonar på sprøytemiddel og medisinering. Kanskje burde me av omsyn til kloden stå for meir av produksjonen sjølv? Kanskje burde me slutte å bry oss om statistikkane og heller bry oss om naturen?

Vipa blir rekna som «Jæren sin nasjonalfugl». Arten er no sterkt utrydningstruga her. Det kunne ikkje vere vinden som hadde teke med seg alle fuglane som fylte luftrommet i min barndom? Kanskje var det tida som hadde teke dei med seg og gått. Tida som renn mellom fingrane og bærer med seg konsekvensar.

Eg trur mennesket er meir redd kollaps av økonomisk vekst, enn naturøydelegging. Ein aukar forbruket i tru på at det skal føre til at klimaet sluttar å endre seg.

Strekane på papiret liknar somme stadar spor etter krafsande fugleføter. Klorer seg fram i leit etter noko å halde seg fast i. Aarrestad har levd lenge nok til å sjå med eigne auge at endringar skjer raskare enn det gjorde før. Må me verkeleg framover?

I ei av teikningane ser eg fuglevenge. I ei anna ser eg eit fugleskjelett. Døden er ein del av naturen sine syklusar, men mennesket har kutta syklusane i småbitar og strukke dei som rake linjer mot ein mørknande horisont. Strekane i teikningane går ikkje i berre ei retning, men grip liksom tak i noko grunnleggjande ved naturen. Det ikkje-lineære. Det kaotiske. Kaoset er ikkje er rot, men ein eksistens lausrive frå menneskeleg føreseieleg logikk.

Aarestad snakka om at handa liksom spring av garde når han teiknar. Nesten så han må halde den fast. I ei av teikningane ser eg ei bie som liksom har blitt fanga i linjer. Noko inni meg er òg fanga. Strekane har med ein poetisk villskap kanskje gripe tak i noko av det som gjer oss til menneske. Men klarar me gripe tak i våre eigne handlingar i kvardagen for å bidra til å bremse dei raske endringane i naturen?

Det går ei mengd mentale snuble-trådar mellom desse to utstillingane. Og sjeldan har eg sett utstillingar kor kunsten klarar bære med seg så mange lag av kompleksiteten i dei endingane naturen og klimaet kan stå ovanfor framover. Utan å rope og insistere, men ved å berre vere der lik edderkoppen som vandrar på veggen din.

Kanskje treng me kunsten for å sjå både oss sjølv betre, og for å betre forstå våre plassar i naturen, som me trass vår destruktivitet er ein uløyseleg del av. Og i punkta kor våre ulike refleksjonar vandrar fritt i kunsten, kan me kanskje finne noko som er verdt å bruke til byggesteinar for noko anna. Kanskje kan både ein forkasta tanke og forkasta restar etter produksjon, innehalde ting ein treng for å unngå at vegen vidare blir ein bein strek. Kanskje må me forkaste heile idéen om «vegen» vidare for kanskje er det best å vere langt ute på jordet og heilt bak mål. Langt vekke frå alle vegar.

Grødeland Winther har en bachelor og mastergrad fra Kunstakademiet i Bergen. Hun har stilt ut ved Stavanger Kunstmuseum, Høstutstillingen, Vestlandsutstillingen, Tegnerforbundet, Møre og Romsdal Kunstsenter, Bærum Kunsthall, Haugesund Billedgalleri og Oppland Kunstsenter med flere, og er innkjøpt av blant annet KORO, OsloMet, Haugalandmusèet, og Sparebanken Vest.