I disse dager lanseres boken Kunst pĂ„ Stavanger Universitetssjukehus Ullandhaug. Utgivelsen fra KORO â Kunst i offentlige rom og Helse Stavanger HF belyser kunstsamlingen og -prosjektene som er bakt inn i det nye sykehuset. I den forbindelse gjengis fĂžrsteamanuensis i sosiologi Merete Jonvik sin tekst fra boka. Med utgangspunkt i hennes forskerinteresse mĂžtet mellom kunst og offentlighet, spĂžr Jonvik: Hvilke roller spiller kunst pĂ„ sykehus? Og kan kunst vĂŠre terapi?
Det ville seg slik at dÄ eg skulle skriva denne teksten om kunst pÄ sjukehus vart mor mi lagt inn pÄ Stavanger universitetssjukehus pÄ VÄland. Der vart ho liggande i tre veker. Ho lÄg pÄ eit tomannsrom med ei gul skiljegardin, pÄ eit rom med slitt, eldre interiÞr og ei rad funksjonelle innretningar. Det estetiske innslaget pÄ rommet var to falma papirkopiar av mÄleri, skeivt opphengd og i billige klipsrammer, ved kvar av dei to sengene. Den figurative papirkopien som hang pÄ mor mi si side viste eit myrlandskap med eit hus som lÄg i mÞrket, og eit einsamt synleg menneske. Etter nokre dagar sa mor mi at det ho hadde i synsfeltet irriterte ho. Papirkopien hadde dÄrleg effekt pÄ bÄde humÞr og psyke, det sette ho i ei dyster stemning. Som ei handling botna i ei urokkeleg tru pÄ at det er mogleg Ä fÄ verda til Ä mÞta eigne behov, eller ein slags velmeint sivil ulydigheit, lukka vi dÞra og byta plass pÄ dei to verka.
Historia om innlegginga viser nokre enkle poeng. Kva som heng pĂ„ veggen og kva vi mĂžter i omgjevnadane vĂ„re tyder noko. Kunst og utsmykking pĂ„ sjukehus kan ha noko Ă„ seia for dei som interagerer med den. Dette talar for at sjukehus sine kunstsamlingar bĂžr vera gjennomtenkte til sine formĂ„l. Dei bĂžr dekkja ei stor breidd uttrykk og sjangrar fordi pasient- og tilsettgruppene deira er ytst spreidd kva gjeld til dĂžmes alder, kjĂžnn, personlegdom, klasse, etnisitet, preferansar og funksjonsvariasjonar. Kunst i sjukehus kan ĂČg gjerne, om mogleg, legga opp til interaksjonsmoglegheiter med publikum.
Stavanger universitetssjukehus pÄ Ullandhaug stod ferdig i 2025 og ruvar lÄgmeldt i overgangen mellom Ullandhaug og Grannes, Stavanger og Sandnes. Sjukehuset er for 15 kommunar i SÞr-Rogaland og dekkjer ei befolkning pÄ litt under 400 000. Det bestÄr av fire hovudbygg og ein samanbindande korridorring, plassert rundt eit ope torg som har ein kollektivakse som gÄr gjennom seg.
Stavanger universitetssjukehus husar ei raus samling kunst. Om lag 200 kunstverk har fÞlgd med frÄ det gamle sjukehuset pÄ VÄland og er blitt nÞysamt integrert i den nye samlinga. Det er gjort ei rad nye innkjÞp til sjukehuset si samling, storparten frÄ lokale kunstnarar og plassert i ventesonar og stÞrre samlingsstader. Og her er, ikkje minst, nyproduserte og stadspesifikke verk bestilt spesifikt til det nye sjukehuset.
Blant dei er Inger Bruun sine fargerike geometriske figurar, som er Ă„ finna i eitt av dei fire bygghjĂžrna i korridorringen. Gult, raudt og blĂ„tt â dei faste fargane til Bruun â finst i bĂ„de innramma form og som flate, tredimensjonale formplater. Figurane er som byggesett som kunne vore sett saman pĂ„ andre mĂ„tar, som pĂ„kallar lyst til Ă„ omstrukturera. Bruun sine verk strekk seg som tentaklar ut frĂ„ bygghjĂžrnet. Tolv fotografi av TorbjĂžrn RĂždland spreier seg i eit anna hjĂžrne. Underlege og underfundige foto. Vi ser hĂŠlar med holete sokkar, plastkrus og dobbeltportrett, ein frosk og ein overdimensjonert polkadottslikkepinne. Foto som har noko som skurrar, fascinerer, stĂžyter vekk â som er det som gjer til at vi kan verta stĂ„ande og stirra oss fast i fotografia. Margrethe Aanestad sine florlette, sarte, pastellfarga sirklar fyller kapellet i fĂžrste etasje. Endelause i kraft av sine sirkulĂŠre former, nĂžytrale i si mangel pĂ„ symbolbruk og referansar, trĂžystande i si lĂ„gmĂŠltheit. Ein inviterande steinskulptur av BjĂžrn Bjarre bĂ„de struttar og kviler i eit av atria. Ei hand, eit fang, ein stol, ein sopp som er opp ned â som kan ta i mot, vera sitjeplass, klatreelement eller berre kunst. Sveitt og neonbasert plexijoggekunst av Cory Arcangel dekkjer vindauga i fĂžrste etasje. Attkjenneleg i sine koplingar til kommersielle brands vi alle interagerer med, men unnseleg pĂ„ den mĂ„ten at mange ikkje vil merka seg ved dei i det heile. Ein serie collagar av ALBUM (Elise Storsveen og Eline Mugaas) er spreidd utover kvart eit personal- og pauserom. PĂ„ like og mĂžrkeraude veggar, som rammar inn ein sofa personalet kan slappa av i, har serien eit dristigare og meir humoristisk preg enn det pasientane fĂ„r. I fĂždeavdelinga heng smĂ„ florale akvarellar av Elisabeth Harr. Akvarellane viser nĂŠr abstrakte blomar i forskjellige fargar og hĂžyrer til serien Poppy. Serien bestĂ„r av opp mot 1000 miniakvarellar, ofte utfĂžrt gjennom nattleg arbeid. Enkle og komplekse pĂ„ same tid, veks no nokre av blomsterakvarellane til Harr her livet tek til.
Kva kjenneteiknar sjukehus som bygg og institusjon? For tilsette er sjukehuset ein arbeidsplass. Ein arbeidsplass som skal vera trygg og funksjonell. Eit sjukehus er fysiske bygningar som bestÄr av veggar, tak, operasjonsrom, venterom og personalrom. Kontor, gangar og korridorar. Apparat og mÞblar. Heisar og trapper. Ventilasjonsanlegg og teknisk utstyr. For pasientar og pÄrÞrande er sjukehuset ein stad der ein gjerne Þnskjer Ä vera sÄ kort som mogleg. Ein stad der pasientar fÄr smertelindring, behandling og opptrening, der ein fÄr utfÞrt smÄ og store operasjonar, kjem med bÄde kroniske og forbigÄande sjukdomar. Pasientar kjem for sjekk, tilvisingar og samtalar, for korte og lengre opphald, for Ä fÞda eller fÄ akutt hjelp. For Ä dÞy. Det er ventetid, sorg, glede og forvirring.
Offentlege kunstsamlingar finst for Ä gi befolkninga gode, relevante, underfundige og minneverdige kunstopplevingar. KORO (Kunst i offentleg rom) har det nasjonale ansvaret for Ä produsera, forvalta og formidla kunst i offentlege bygg og pÄ fellesarenaer i samfunnet, og dei arbeider under ambisjonen om at kunst av hÞg kvalitet skal vera tilgjengeleg for flest mogleg.
Kva rollar kan kunst i sjukehus spela? Korleis kan vi sansa den? Tenkja med den? Kva kan den gi?
PÄ Þya Gossen utanfor Molde, pÄ eit omsorgssenter for eldre og demente, finst eit offentleg kunstverk med tittelen Verdens navle. Kunstnarane som stÄr bak det offentlege kunstverket, Laila Kongevold og Stefan Christiansen, har utforma det som eit forundringskammer i eit drivhus. Kunstverket bestÄr av ei rekkje skulpturar i tre, metall og glas, forma som greiner, sopp, ein frosk, fuglar, steinar og fabelaktige kreasjonar. Storleikane pÄ skulpturane er ikkje som i rÞynda, nokre er forstÞrra, andre forminska. Kunstnarane sin intensjon med verket er at skulpturane og objekta i glashuset kan fungera som eit sanserom. Som fikseringspunkt for samtalar. Kanskje skulpturane kan vekka minne, eller egga til erkjenningar. Glashuset er plassert tett pÄ omsorgshuset og stÄr ope for pasientar, pÄrÞrande, pleiarar og besÞkande. Forundringskammeret kan fungera emosjonelt, sanseleg og helsebringande.
Ein mĂ„te Ă„ sjĂ„ kunstsamlinga ved Stavanger universitetssjukehus pĂ„ Ullandhaug pĂ„ er som eit forundringskammer i eit drivhus. Kunsten er plassert ut pĂ„ forskjellige avdelingar, i fellesareal, korridorar og uterom â for oss til Ă„ interagera med.
For nokon vil kanskje kunstverka dra merksemd frÄ fokus pÄ kropp og sjukdom. Ta merksemda eit lite augeblikk, og dermed vera avleiing. For nokon vil det Ä kikka pÄ eit maleri over lengre tid, kanskje det heng i venterommet i akuttavdelinga eller i kapellet, ha ein avslappande effekt. Gjennom dette kan kunsten bidra med positiv avkopling og rekreasjon. For nokon vil verk vera reine objekt for sansing. Tilby fargar og former som lar auga og tankane fly. Nokre av kunstverka i Stavanger universitetssjukehus pÄ Ullandhaug vil kanskje, som intensjonen var for Verdens navle pÄ Gossen, fungera som samtalestartarar. Auga ser noko som vekkjer noko i ein sjÞlv, som ein seier hÞgt og som andre kan respondera pÄ. For nokon vil kunsten i sjukehuset bli oppfatta som noko som berre er der, dekor og utsmykking som kanskje berre hjelp til at det ikkje ser tomt ut. Eller dekor og utsmykking som gjer til at rom og korridorar blir oppfatta som innbydande, mindre kliniske, kanskje betre Ä opphalda seg i. For nokon vil kunstverka ta ein til andre stader, la tankane spinna inn i den verda kunsten portretterer, eller den verda enkeltpersonar projiserer at den portretterer. Nokre verk vil irritera eller forstyrra, kanskje pÄ den gode mÄten, kanskje pÄ den dÄrlege. Andre vil fungera som klatrestativ.
Dette er gjettingar fordi du og eg ikkje mÞter kunstverk pÄ same vis. Kunst har subjektive koplingar. Du ser verk gjennom erfaringar frÄ ditt liv, eg frÄ mitt. Forskjellige ting vert synlege eller fÄr meining for oss. SpÞr ein kven kunst er til for, er svaret alle, og spÞr ein korleis ein skal forholda seg til kunst, er svaret slik ein sjÞlv vil.
Kunst som terapi Filosof og forfattar Alain de Botton er av den tru at kunst kan ha terapeutisk effekt, eller lÊra oss noko, gi oss noko, om vi opnar for Ä la den gjera det. I boka Art as Therapy frÄ 2013, skrive saman med John Armstrong, opnar dei for at kunst til dÞmes kan visa oss noko som vi har fÞlt, men kanskje aldri klart Ä kjenna att eller setja ord pÄ. Visa ei retning samfunnet kan rÞra seg i tider av desperasjon. Bringa oss nÊrare det materielle, eller kvardagens trivialitetar. At kunst kan ha terapeutisk effekt kom fram i eit intervju eg ein gong gjorde med ei eldre kvinne frÄ Stavanger, Inger P. RÞnning, som brÄtt hamna i ein sjukdomssituasjon dÄ ho vart akutt og alvorleg sjuk. RÞnning har eit langt arbeidsliv i helsesektoren bak seg, men er i dag pensjonist.
I sjukdomssituasjonen bestemte RÞnning seg for Ä undersÞka om kunst kunne bidra til situasjonen hennar. Ho sette seg fÞre Ä oppsÞka Stavanger kunstmuseum kvar dag i ein heil sumar. Motivasjonen for Ä setja i gong med prosjektet var at ho ville bort frÄ sjukdom og smerte. Ho ville sjÄ kva effekt og lindring museumsbesÞka kunne ha, og ikkje minst, skapa seg ei rutine og noko Ä konsentrera seg kring. Ho hadde ikkje lyst Ä gi sjukdomen for mykje fokus: «Eg valde dette fordi eg hadde noko Ä sjÄ fram til (...) Eg ville ha eit mÄl med dagen.» Ho tok medisinen ho hadde fÄtt utskrive i den fÞrste og mest smertefulle perioden, men ville deretter freista Ä unngÄ pÄfÞlgande stillesitting og medisinens passiviserande effekt. «Eg trur eg starta med at eg dikta meg til at her kunne eg vera pÄ ei reise.»
Ved Stavanger kunstmuseum pÄ denne tida stod utstillinga BLUNK, ei utstilling sett saman av 67 verk frÄ Trond Mohn si kunstsamling gitt til Stavanger kunstmuseum. Samlinga bestÄr av verk av relativt unge kunstnarar som alle tematiserer si samtid, vÄr samtid, innan uttrykk som skulptur, mÄleri, tekstil, video og fotografi. Kvar dag i 67 dagar, like mange som det var verk i utstillinga, oppsÞkte RÞnning utstillinga. Ho stilte seg framfor eit nytt kunstverk kvar dag, og ga merksemda si til kunstverket. Om kveldane las ho seg opp pÄ kunstnaren, sÞkte meir informasjon om bÄde verk og kunstnar, om kunstnarane sine arbeidsmÄtar, utdanning, kunstsyn og anna. Om kva det gjorde med ho, fortel ho at prosjektet og kunsten ga trÞyst, ga noko anna enn sjukdom Ä tenkja pÄ, at det sat sjukdomen hennar i perspektiv: «Eg var underfostra, eller kva heiter det, underernÊrt, pÄ andre ting enn meg sjÞlv. SÄ eg tok til og med eit maleri som var heilt kvitt, det tok eg som ei stor glede. Og eg tenkte: der er jo noko. Og sÄ neste dag sÄg eg eit bilete der to gjekk hand i hand, inn i ein skog. SÄ tenkte eg, kanskje eg kjem dit? Eg sÞkte etter at eg kunne bli betre.»
Mykje av prosjektet handla om Ă„ skapa seg ei rutine. «Det vart jo eit lite prosjekt, men for meg vart det ĂČg berre den daglege dont. Det vart ein rutine, rutinar er godt, rutinar er veldig trygt.» Det var ho og mannen som gjekk, og kvinna omtalar: «Vi hadde plutseleg ei dagleg rutine, som ga meining. Det var Ă„ koma seg ut og sjĂ„ litt folk. Og ikkje bli sitjande i ein stol og rett og slett senka hen. Fordi det er ikkje oss. Og det Ă„ ha ein avtale, og noko Ă„ sjĂ„ fram til, og kvar dag noko nytt Ă„ setja seg inn i, dĂ„ fĂžler du at livet rĂžrer seg, du er i motion.» I etterkant fortel RĂžnning â i dag frisk og smertefri â at 67 dagar pĂ„ Stavanger kunstmuseum, kontakten med den imĂžtekomande beteninga ved museet, og kunsten ho fekk sjĂ„, var som ei gĂ„ve. «Det har vore som medisin. (...) utan Ă„ fornekta den tradisjonelle medisinen.» «Eg har jo fĂ„tt 67 nye vennar.»
Til spÞrsmÄl om kunst kan bidra i eit helseperspektiv, er dette eit blant mange svar.
Dei fleste av oss kryssar grensa mellom frisk og sjuk fleire gonger i lÞpet av livet. Vi treng sjukehuset i liva vÄre, sporadisk og i smÄ drypp eller over tid. Pasientar og pÄrÞrande som kjem til sjukehus er ofte i kjenslemetta situasjonar. Dei kan vera stressa, redde og forvirra, eller pÄ andre mÄtar ikkje kjenna seg vel. NÄr vi veit at omgjevnadar pÄverkar oss og vÄre sinnsstemningar, kan vi gi kunsten sjansar til Ä bidra. Det er altsÄ ikkje naudsynleg lett Ä seia korleis kunst i sjukehus pÄverkar oss, men det er i alle hÞve ikkje likegyldig kva materielle og fysiske omgjevnadar vi er omringa av.
Kunsten pÄ Stavanger universitetssjukehus Ullandhaug er kuratert av Elisabeth Byre, Jenny Kinge, Marte Danielsen JÞlbo og Sofie B. Ringstad.
Denne teksten er hentet fra boka Kunst pĂ„ Stavanger Universitetssjukehus Ullandhaug (utgitt av KORO â Kunst i offentlige rom og Helse Stavanger HF, 2025). Teksten er gjengitt med tillatelse fra utgivere og skribent.
Sofie B. Ringstad, som er redaktÞr for boka, er ogsÄ redaktÞr i CAS.
Merete Jonvik, fĂžrsteamanuensis i sosiologi ved Universitet i Stavanger, har vĂŠrt deltaker i Anna Ihles kunstprosjekt Samson, som presenteres for offentligheten som skulptur og lydverk i disse dager. I essayistisk form fĂžler Jonvik seg frem og forsĂžker Ă„ sette ord pĂ„ de mange prosessene som er bakt inn i Ihles omfattende prosjekt â for sĂ„ Ă„ gĂ„ systematisk inn i sprĂ„klige og konseptuelle knagger som Samson henger pĂ„.
En diskontinuitet av historie og et dikotomisk forhold til sin motpart: Med utgangspunkt i utstillingen All Eyes On pÄ Rogaland Kunstsenter har May Johannessen skrevet et essay om palestinsk identitet i fortid, nÄtid og fremtid, og hvilke kulturelle strategier som preger den. Hvilke mentale forestillinger av et frigjort Palestina kan oppstÄ i kunsten? Hvordan blir abnormiteten i en okkupert hverdag hÄndtert uten Ä normalisere den?